کنونیکال طبق سیاست انتشار خود، هر شش ماه یک نسخه از سیستم‌عامل مبتنی بر گنو/لینوکس خود را با نام اوبونتو متشر می‌کند که بر اساس برخی آمار پراستفاده‌ترین توزیع خانواده گنو/لینوکس محسوب می‌شود. آخرین نسخه این توزیع (در زمان نگارش این مقاله) نسخه‌ی ۱۱٫۱۰ بوده که با نام مستعار “Oneiric Ocelot” یا “پلنگ رویایی” منتشر شده است (اطلاعات تکمیلی در این پست).

البته باید توجه داشت که اگر آمار سایت DistroWatch را بعنوان معیار قرار دهیم، اوبونتو جایگاه اول را به فرزند ناخلف (بدلیل همسو نبودن با سیاست‌های کنونیکال) خود واگذار نموده است؛ که شاید بتوان بعنوان یکی از دلایل مهم آن به تمایل بیشتر کاربران میزکار گنوم، به سمت رابط قدیمی آن یعنی گنوم۲.۳ اشاره کرد؛ کششی که توسعه دهندگان مینت به خوبی آن را درک کرده و در خلال توسعه و تکمیل یونیتی توسط کنونیکال به آن پرداختند.

هدف توزیع اوبونتو، ایجاد یک سیستم‌عامل بی‌دردسر بر پایه گنو/لینوکس بوده و کار خود را با شعار Linux For Human Beings پیش می‌برد.

در نسخه ۱۰٫۰۴ ظاهر کلی اوبونتو از حالت سنتی و قهوه‌ای رنگ به ظاهری نوین‌تر با رنگ غالب بنفش و نارنجی درآمد که تا حدودی اوبونتو را (از نظر رنگبندی) به MacOSX شبیه کرد، اقدام دیگری که باعث اعتراض کاربران در این نسخه شد منتقل کردن کلیدهای Minimize, Maximaize و Close موجود در بالای پنجره‌ها بود که اتفاقا این هم یکی از عواملی بود که اوبونتو را به سیستم‌عامل انحصاری اپل شبیه کرد. با انتشار نسخه ۱۱٫۰۴ بر همگان معلوم شد که اقدامات پیشین اوبونتو، به هیچ وجه تلاشی برای تقلید از مکینتاش نبوده و کنونیکال از ابتدا برنامه‌ی ویژه‌ای برای تغییرات اساسی در رابط گرافیکی سیستم‌عامل خود داشته است.

رابط گرافیکی Unity (بخوانید یونیتی) که پیش‌تر در نسخه مخصوص نت‌بوک اوبونتو استفاده می‌شد Mutter Base بود و بصورت دو‌بعدی ارائه شده بود. این به اصطلاح پوسته (Shell) که در نسخه‌ی ۱۱٫۰۴ اوبونتو برای اولین بار مورد استفاده قرار گرفت بصورت کامل از پایه و بصورت Compiz Based طراحی و پایه‌ریزی شد و جایگزین رابط کاربری پیش‌فرض گنوم ۲٫۳ شد (توصیه می‌کنم پیش از مطالعه کامل  این مطلب بررسی نسخه پیشین اوبونتو را بخوانید). در این هنگام ابهامات فراوانی در میان کاربران بوجود آمد و بسیاری تصور کردند که یونیتی قرار است در نسخه‌های آینده بصورت یک میزکار جدا و مستقل از گنوم عمل کند و یا از گنوم منشعب شود که البته این تصور صحیح نبود و در نسخه بعدی اوبونتو، یعنی همین نسخه که ما قصد بررسی آن را داریم ابزارهای آن از نو برپایه‌ی GTK3 و برای گنوم۳ نوشته شد.

این نسخه از یونیتی که جایگزین پوسته پیش‌فرض گنوم۳ (Gnome Shell) شده است تا حدود زیادی سعی در تکمیل و تصحیح کردن نسخه پیشین خود دارد که در ادامه بیشتر به بررسی آن خواهیم پرداخت.

دیسک زنده و میزکار

دیسک زنده اوبونتو ۱۱٫۱۰ با سرعت مناسب و بدون هیچ مشکلی مبنی بر ناپایداری اجرا و بارگذاری شد. در این نسخه از اوبونتو، نسخه DVD تا حد زیادی کاهش حجم داشته که به علت حذف بسیاری بسته‌ها از نسخه DVD آن بوده است،

محیط یونیتی که از پیش با آن آشنا شده بودیم در این نسخه دارای تغییرات مفیدی بوده است که باعث می‌شود کاربر دید به نسبت بهتری به این رابط کاربری داشته باشد. از جنبه زیبایی می‌توان آن را یکی از زیباترین رابط‌های گرافیکی خواند، ولی اگر از جنبه کارایی به آن نگاه کنیم شاهد نقطه نظرات متفاوتی خواهیم بود. اغلب کاربران تازه کار که البته همان طیف هدف کنونیکال هستند به خوبی با یونیتی ارتباط برقرار می‌کنند و آن را در سطح بالایی از کارایی می‌دانند؛ ولی دیدگاه اغلب کاربران حرفه‌ای‌تر کمی متفاوت است و یونیتی را بسیار محدود می‌دانند همچنین سرعت انجام کارها برای کاربری که وابسته به محیط گرافیکی نیست به شکل قابل توجهی کاهش می‌یابد.

در لانچر یونیتی میانبرهایی از برنامه‌های ضروری سیستم می‌بینید که به راحتی می‌توان آنها را تغییر داد، ولی نکته‌ای که جلب توجه می‌کند عدم وجود ترمینال بعنوان یک برنامه ضروری بر روی لانچر است؛ شاید اوبونتو با این حرکت می‌خواسته نشان دهد که با اوبونتو شما هیچ نیازی به خط فرمان نخواهید داشت که تا حدود زیادی این مساله حقیقت دارد (بحث سرعت انجام کارها بحثی متفاوت است).

نوار بالایی یونیتی را شاید بتوان یکی از بزرگترین نقاط قوت یونیتی دانست. این نوار دارای قابلیتی است که به سادگی با نوار ابزار پنجره‌ها و برنامه‌هایی که اجرا کرده‌اید ادغام می‌شود، این اقدام باعث صرفه‌جویی قابل توجهی در فضای مصرفی آن‌ها می‌شود و بیشتر فضای صفحه را به محتوای مد نظر شما اختصاص می‌دهد. زمانی که یک پنجره باز باشد (در حالت تمام صفحه) اگر نشانگر موس شما بر روی نوار بالایی قرار گیرد شاهد آپشن‌های مختلف مربوط به پنجره خواهید بود و هنگام خارج کردن موس از آن محدوده، نوار بالایی تبدیل به title bar (نوار عنوان) خواهد شد؛ ضمن اینکه در همه این حالات از سمت راست آن به لی‌اوت صفحه‌کلید، پیام‌رسان و برنامه مدیریت ایمیل، نتورک منیجر، نمایشگر حجم صدا، ساعت و تقویم و تنظیمات حساب کاربری و نیز کلید مربوط به session indicator دسترسی دارید که با توجه به میانبرهای موجود در آن می‌تواند کار شما را در زمینه مدیریت سیستم تا حدودی سرعت بخشد.

یکی از مسائلی که در نسخه قبل هم ایراداتی به آن گرفته شد و همچنان تغییری نکرده این است که هنگامی که پنجره و یا برنامه مورد نظر در حالت تمام صفحه هم نباشد  تولبار مربوط به آن با پنل بالایی ادغام می‌شود و باعث سردرگمی و اتلاف وقت کاربر می‌شود.

از جمله کلیدهای میانبر پرکاربرد در یونیتی می‌توان به Superkey (با علامت لوگوی مایکروسافت! در اغلب کیبردها) اشاره کرد که با فشردن آن می‌توانید به Dash دسترسی داشته باشید. اگر میانبر پرکاربرد خاصی مد نظر دارید از بخش نظرات آن را با سایر کاربران به اشتراک بگذارید.

با کلیک بر روی آیکن Dash شاهد یک سری میانبر خواهید بود، در قسمت زیرین Dash چند آیکن کوچک قرار دارد که به آنها لنز گفته می‌شود. هر کدام از لنزها کاربرد خاص خود را دارند که به ترتیب از چپ به راست به میانبرها، نرم‌افزارها، پرونده‌های مشاهده شده‌ی اخیر و در نهایت موزیک‌ها مربوط می‌شوند. برای هر کدام از این لنزها می‌توانید به فیلترهای مخصوصی در سمت راست دسترسی داشته باشید که کار دسته بندی و یافتن آیتم‌ها را برای شما بسیار ساده می‌کند. متاسفانه امکان افزودن لنز شخصی توسط کاربر به روش معمول وجود ندارد که امیدواریم در نسخه‌های آینده این قابلیت را در اختیار داشته باشیم.

نصب

شاید بتوان نصاب اوبونتو را به نوعی ساده‌ترین نصاب در دنیای گنو/لینوکس دانست. رابط گرافیکی بی‌نظیر و زیبا در کنار ابتکارهای کنونیکال مانند انجام تنظیمات در حین نصب سیستم‌عامل توانسته یکی از ساده‌ترین پروسه‌های نصب را به کاربر عرضه کند که با سرعت قابل قبولی مراحل نصب و کپی فایل‌ها را انجام می‌دهد.

اسکرین‌شات‌هایی که در این نصاب به‌کار رفته‌اند به خوبی شما را با فضا و امکانات اوبونتو آشنا می‌کند و اطلاعات مناسبی را در اختیار کاربر قرار خواهد داد.

در زیر تصاویر مرحله به مرحله‌ی نصب اوبونتو ۱۱٫۱۰ را شاهد هستید.

همانطور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید در این نسخه بصورت پیش‌فرض پس از انتخاب ایران بعنوان منطقه زمانی مورد نظر، Layout صفحه‌کلید نیز بصورت پیش‌فرض بر روی زبان پارسی قرار می‌گیرد که می‌تواند موجب مشکلاتی در حین نوشتن اطلاعات کاربری و رمز عبور شود (معمولا کاربران اطلاعات خود را به انگلیسی وارد می‌کنند). بهتر است زبان نوشتاری پارسی را پس از نصب، از بخش لی‌اوت‌های صفحه‌کلید نصب کنید و در مراحل نصب از زبان انگلیسی استفاده نمایید.

پس از نصب و راه‌اندازی مجدد سیستم با صفحه لوگین جدید اوبونتو که بر مبنای LightDM ساخته شده است (در نسخه‌های پیشین از GDM استفاده می‌شد) روبرو خواهیم شد که به سادگی با استفاده از نرم افزار simple lightdm manager که از طریق مخازن قابل نصب است می‌توانید اقدام به تغییر عکس پس‌زمینه آن کنید.

نرم‌افزارها

همانطور که می‌دانید اوبونتو از نظر نرم‌افزاری از جمله غنی‌ترین توزیع‌هاست و با مخازن خود می‌تواند هر نوع نیاز کاربر را با چند کلیک پوشش دهد، با این حال نرم‌افزارهای پیش‌فرض همیشه جایگاه ویژه‌ای دارند و باید با دقت فراوان انتخاب و نصب شده باشند. در ادامه نگاهی به نرم‌افزارهای پیش‌فرض اوبونتو ۱۱٫۱۰ خواهیم داشت.

مطابق معمول اوبونتو این بار هم از فایرفاکس (نسخه ۷٫۰٫۱) بعنوان مرورگر اینترنتی پیش‌فرض خود بهره می‌برد که می‌توان آن را یکی از بهترین و منطقی‌ترین انتخاب‌ها دانست،‌ برای مدیریت ایمیل برخلاف نسخه قبل که از Evolution استفاده شده بود از محصول دیگر موزیلا یعنی Thunderbird استفاده شده است. از جمله دیگر تغییرات این نسخه می‌توان به حذف نرم افزارهای Synaptic Package Manager ، PiTiVi و Computer Janitor اشاره کرد.

برنامه‌ی پخش کننده موسیقی در اوبونتو ۱۱٫۱۰ Banshee است که شاید بتوان آن را بدترین انتخاب کنونیکال در زمینه نرم‌افزارهای پیش‌فرض دانست. این نرم‌افزار که بر بستر Mono توسعه می‌یابد به هیچ‌وجه کارایی لازم را ارائه نمی‌کند و بدلیل عدم ارائه نسخه مربوط به GTK3 این برنامه بسیار ناکارآمد و ضعیف عمل می‌کند، همچنین سرعت اجرای اولیه هم در این نرم‌افزار به شدت پایین است. گفته می‌شود که اوبونتو در نسخه بعدی خود (۱۲٫۰۴) که یک نسخه LTS است اقدام به حذف کتابخانه‌های Mono و به طبع آن نرم‌افزار Banshee خواهد نمود.

برنامه مرور و ویرایش اسناد آفیس هم ۳٫۴٫۳ LibreOffice است و به نظر می‌رسد خریداری شدن OpenOffice توسط آپاچی تاثیری بر تصمیم کنونیکال برای جایگزینی آن نداشته است.

برنامه پیام‌رسان نیز در این نسخه Empathy است که از دید بنده نمی‌توان مزیتی برای آن در برابر Pidgin قائل بود! همچنین برای انجام امور میکروبلاگینگ از نرم‌افزار Gwibber استفاده شده.

نصب کدک‌های صوتی و تصویری در اوبونتو بسیار ساده است؛ بدین صورت که پس از اجرای یک فایل با فرمتی که پشتیبانی نمی‌شود، خود برنامه پخش‌کننده، شما را از امکان دانلود و نصب کدک مربوطه مطلع می‌کند و شما تنها با چند کلیک قادر به انتخاب و نصب آن‌ها خواهید بود. البته راه دیگری هم وجود دارد که تمامی بسته‌های غیرآزاد لازم اعم از کدک‌ها، java JRE, Adobe Flash plugin و… را برای شما نصب می‌کند. کافیست برای دستیابی به این برنامه‌ها، بسته‌ی ubuntu-restricted-extras را از طریق مخازن نصب کنید.

همچنین ویژگی جدید Multiarch در اوبونتو ۱۱.۱۰  امکان نصب راحت نرم‌افزارهای ۳۲ بیتی را در نسخه ۶۴ بیتی اوبونتو، بدون دردسر و روش های متداول گذشته به کاربر خواهد داد.

مدیریت بسته‌ها

از جمله مهم‌ترین تغییرات این نسخه از اوبونتو می‌توان به مرکز کنترل نرم‌افزار آن اشاره کرد. مرکزی که بصورت پیش‌فرض از طریق لانچر هم قابل دسترس است و به راحتی طیف عظیم نیازها را به شیوه‌ای کاملا گرافیکی و زیبا تحت پوشش خود قرار می‌دهد. این برنامه در نسخه‌های قبلی نیز وجود داشت ولی در این نسخه از رابط گرافیکی جدیدی بهره می‌برد که کاربرپسندتر و حرفه‌ای‌تر به نظر می‌رسد. با توجه به اینکه این برنامه هنگام اجرا از شما درخواست کلمه عبور نمی‌کند، شما برای نصب برنامه‌ها مجبور به دادن پسورد خود خواهید بود.

در Software Center شاهد بسیاری از برنامه‌ها هستیم که رایگان نیستند و برای نصب آنها مجبور به پرداخت هزینه هستید. این اقدام از سویی می‌تواند باعث افزایش نرم‌افزارهای گنو/لینوکس و تشویق برنامه‌نویسان به ارائه برنامه‌های خود برای گنو/لینوکس باشد و از سویی دیگر باعث می‌شود بسیاری کاربران از جمله کاربران ایرانی قادر به استفاده از این برنامه‌ها نباشند. ضمن اینکه در قسمت مجوز برنامه‌های غیر رایگان شاهد عبارت Proprietary به معنای انحصاری هستیم! از آن عجیب‌تر و استفاده از عبارت Open Source در مقابل ردیف Licence نرم‌افزارهای آزاد است که تحت مجوز GNU Public Licence منتشر می‌شوند. چرا باید کنونیکال به جای ذکر مجوز برنامه از عبارت Open Source استفاده کند؟ این در حالیست که اصولا اپن سورس یک مجوز نیست! اگر این عبارت در ردیفی با عنوان Type بکار می‌رفت حرفی نبود؛ ولی ردیفی که این عبارت توضیح دهنده‌ آن است صریحا به لایسنس برنامه اشاره کرده است.

برای مثال نرم‌افزار GParted را در نظر بگیرید؛ این توضیحات مربوط به Software Center اوبونتو است :

و این توضیحاتی است که در سایت اصلی این نرم‌افزار می‌خوانیم :

در این نسخه نیز همانند نسخه قبل شما قادر خواهید بود پیش از نصب برنامه‌ها از دیدگاه سایر استفاده کنندگان مطلع شوید. نکته قابل ذکر دیگر این است که هنگام نصب نرم‌افزارها از شما پرسیده می‌شود که آیا مایل هستید آیکن برنامه پس از نصب به لانچر اضافه شود یا خیر؛ که می‌تواند بعنوان یک آپشن مناسب در نظر گرفته شود.

از دیگر امکانات جدیدی که به این نسخه افزوده شده است می‌توان به قابلیت OneConf اشاره کرد که امکان Sync کردن پکیج‌ها و برنامه‌ها بین سیستم‌های مختلف را فراهم می‌آورد؛ البته با توجه به کامل نبودن این قابلیت ممکن است بطور مطلوب انتظارات را برآورده نکند.

همانطور که پیش‌تر گفته شد برنامه‌ی مدیریت بسته‌ی Synaptic در این نسخه وجود ندارد، با این وجود می‌توان به سادگی اقدام به نصب آن از طریق مخازن کرد و به مدیریت راحت‌تر (برای طیف حرفه‌ای‌تر کاربران) بسته‌ها و مخازن نمود.

دیگر موارد

شناسایی سخت‌افزاری در اوبونتو ۱۱٫۱۰ مطابق معمول مناسب است. در صورتی که سخت‌افزاری در سیستم شما (معمولا گرافیک و وایرلس) بخوبی عمل نکرد می‌توانید با استفاده از برنامه‌ی Additional Drivers تنها با چند کلیک درایور مربوطه را نصب کنید.

با این حال در هنگام نصب درایور کارت گرافیک سیستمی که بررسی بر روی آن انجام شده (ATI Radeon HD 5450) با خطای زیر مواجه شدیم که باعث سردرگمی بسیاری کاربران شده است. در مواردی این مشکل بعنوان باگ گزارش داده شده است.

(بحث رفع این مشکل و نیز محتوای فایل jockey.log مفصل بوده و خارج از حیطه و حوصله‌ی این مقاله است)

sorry,installation of this driver failed.
please have a look at the log file for details:/var/log/jockey.log

مورد دیگری که بسیاری کاربران را به دردسر انداخته عدم هماهنگی کامل جلوه‌های گرافیکی Compiz با یونیتی است. بسیاری کاربران علاقه دارند با فعال کردن جلوه‌های گرافیکی مخصوص کامپیز به زیبا سازی محیط گرافیکی خود بپردازند. این کار با کمک ابزاری با نام CompizConfig Setting Manager انجام می‌شود.

در حالات مختلف این اقدام اغلب باعث به هم ریختن محیط یونیتی و ناپدید شدن منوها و لانچر می‌شود که سیستم ما هم از این قاعده مستثنی نبود. برخی کاربران با دستکاری بیش از حد و برخی فقط با نصب و اجرای این ابزار با این مشکل مواجه شده‌اند. راه‌کارهایی که برای حل این مشکل مطرح شدند نیز در اغلب موارد کمکی به اوضاع نمی‌کنند. شاید بتوان از این مشکل بعنوان یکی از بزرگ‌ترین ایرادات یونیتی یاد کرد.

نتیجه‌گیری

اوبونتو ۱۱٫۰۴ شروع یک حرکت جدید و آینده‌ای نسبتا نامعلوم برای کنونیکال بود، بسیاری بر خوب یا بد بودن آن اظهار عقیده کردند. پس از شش ماه کنونیکال نسخه جدید توزیع گنو/لینوکس خود را با هدف تکمیل نسخه قبلی منتشر کرد که به تفصیل به آن پرداختم و مزایا و معایب آن را برشمردیم. بسیاری کاربران، مخصوصا کاربرانی که خواهان یک سیستم‌عامل بی‌دردسر و زیبا هستند و نیز اغلب کاربران تازه وارد رابط جدید اوبونتو را دلچسب و مناسب یافتند و بسیاری هم آن را مطابق انتظارات و نیازهای خود ندانستند. البته امکان شخصی‌سازی مناسب همچنان در یونیتی مشاهده نمی‌شود و این عامل خود باعث عدم استقبال برخی کاربران است.

اوبونتو طی سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته و روز به‌ روز توانایی بالاتری برای رقابت با سایر سیستم‌عامل‌های آزاد و حتی انحصاری کسب می‌کند. بسیاری معتقدند روز آن رسیده که بتوان به سادگی اوبونتو را به جای ویندوز و یا مک به کاربران تازه‌کار معرفی کرد و بیم آن را نداشت که کاربر از انواع کمبودها و دشواری‌ها و دستورات متنی که حتی تا چند سال پیش در ساده‌ترین توزیع‌ها هم بسیار متداول بودند فراری شود. این‌گونه اظهار نظرهای شخصی را بعهده خود شما می‌گذاریم.

ولی آیا اوبونتو نسبت به نسخه قبل پیشرفت کرده است؟ با صراحت می‌گوییم بله! نسخه ۱۱٫۱۰ اوبونتو کاملا یک پیشرفت برای اوبونتو محسوب می‌شود و کمتر ممکن است شما پس‌رفتی نسبت به نسخه قبل ببینید. با توجه به اینکه نسخه بعدی، یعنی ۱۲٫۰۴ یک نسخه LTS است باید شاهد تکامل بیشتر و کم‌ایرادتر شدن رابط کاربری این توزیع محبوب گنو/لینوکس باشیم.

پایداری این نسخه اوبونتو در مجموع در حد قابل قبولی قرار دارد، ولی با توجه به اینکه سیاست انتشار کنونیکال بصورت تاریخ از پیش تعیین شده است شاهد یک سری کرش‌ها و یا ناپایداری‌هایی بودیم که اغلب با آپدیت سیستم پس از چند هفته بصورت کامل رفع می‌شوند. شاید هم بتوان قسمتی از آن را به نوظهور بودن یونیتی نسبت داد؛ با این حال انتظار می‌رود اوبونتو پایداری بیشتری را برای کاربرانش در همان انتشار اولیه به همراه داشته باشد.

و اما اوبونتو برای چه کاربرانی پیشنهاد می‌شود؟ باید پذیرفت که اغلب کاربران حرفه‌ای گنو/لینوکس و کاربرانی که معتقد به اصول آزادی نرم‌افزار هستند اوبونتو و سیاست‌های کنونیکال را نمی‌پسندند. با این حال دنیای گنو/لینوکس دنیای آزادی‌هاست و برای هر سلیقه‌ای راهکاری دارد. کاربرانی که تازه قصد کوچ به گنو/لینوکس دارند و نیز کاربرانی که انتظار کمترین دردسر را از سیستم‌عامل خود دارند می‌توانند به خوبی با اوبونتو کنار بیایند و در بستر آن به رفع نیازهای خود بپردازند.

نظر شما چیست؟ نقطه نظرات خود را از بخش کامنت‌های همین پست با دیگر خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید.

با تشکر از مرکز گنو/لینوکس سی‌تو که دیسک این توزیع را در اختیار ما قرار داد.